Podsumowanie projektu „Lato z wielokulturowym dziedzictwem” – IV edycja

Dobiega końca realizowany przez Fundację „Oikonomos” projekt pt. „Lato z wielokulturowym dziedzictwem”. Jest to już jego czwarta edycja i podobnie jak w poprzednich latach zadanie polegało na organizacji letniego obozu dla wolontariuszy w wieku powyżej 16 lat, którzy mieli pomóc w przygotowaniu dokumentacji fotograficznej wyposażenia wybranych trzech zabytkowych obiektów Podlasia. Tegoroczny obóz odbył się w dniach 25 sierpnia – 3 września 2019 r. Podczas 10-dniowego obozu wolontariusze (14 osób, starsza młodzież licealna, studenci, osoby pracujące) otrzymali podstawy teoretyczne dotyczące ochrony i opieki nad zabytkami, a także niezbędne informacje z zakresu historii sztuki. W tym celu zorganizowane były zajęcia warsztatowe w Akademii Supraskiej, prowadzone przez specjalistów (historyków sztuki i pracowników Muzeum Ikon w Supraślu). Podczas zajęć młodzież zapoznała się z podstawowym nazewnictwem poszczególnych elementów wyposażenia cerkwi, typologią ikon, ich elementami, a także uczyła się wypełniać karty ewidencyjne zabytków. Kolejne warsztaty poświęcone były nauce fotografii obiektów, szczególnie w zamkniętych pomieszczeniach. Następnie odbyły się zajęcia terenowe, podczas których wolontariusze prowadzili pod okiem wyznaczonych opiekunów inwentaryzację i dokumentację wyposażenia wybranych trzech świątyń Podlasia (tj. głównie cennych ikon i utensylii).

Zajęcia terenowe odbyły się zgodnie z planem w następujących obiektach w gminie Michałowo (pow. białostocki, woj. podlaskie):

1. cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja w Michałowie, wpisanej do Rejestru Zabytków pod nr rej.: A-422 z dn. 24.11.1992.
2. cerkwi prawosławnej pw. św. Jana Chrzciciela w Nowej Woli, wpisanej do Rejestru Zabytków pod nr rej.: A-290 z dn. 14.06.1989,
3. cerkwi cmentarnej pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowej Woli, wpisanej do Rejestru Zabytków pod nr rej.: A-423 z dn. 18.02.1977.

Oprócz dokumentacji fotograficznej, którą zebrali uczestnicy obozu, wolontariusze przygotowali też opisy inwentaryzacyjne z kart ewidencyjnych do opublikowania w wydanych przez nas katalogach inwentarzowych dotyczącym tych trzech obiektów (opisanych dalej).

Jak na prawdziwy wakacyjny obóz przystało w jego programie – oprócz zajęć tematycznych (zarówno teoretycznych, jak i praktycznych) – znalazł się także czas na rekreację i nowe doznania. Uczestnicy wzięli udział w spływie kajakowym po Puszczy Knyszyńskiej, wybrali się do kina, zapoznali się z kulturą polskich Tatarów w meczecie w Kruszynianach oraz odwiedzili Muzeum Sztuki Papierniczej i Drukarstwa w Supraślu.


Bardzo ważną częścią projektu było także zorganizowane przez nas w Akademii Supraskiej wydarzenie w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa – inicjatywy, której celem jest przybliżanie społeczeństwu zabytków kultury materialnej i niematerialnej Starego Kontynentu i popularyzacja dziedzictwa – zarówno tego najbliższego, lokalnego, jak i narodowego, oraz ukazanie ich wkładu w budowanie naszej tożsamości. Zatytułowaliśmy je „Małopolska w Michałowie”, ponieważ wątkiem przewodnim tegorocznej edycji Europejskich Dni Dziedzictwa był "Polski splot". My przedstawiliśmy naszą interpretację tego tematu: według nas wyjątkowym przykładem takiego splotu, czyli inspiracji sztuką z jednego regionu na twórczość artystyczną w drugim może być właśnie wpływ sztuki małopolskiej na podlaską sztukę sakralną obserwowany na polichromii w zabytkowej cerkwi pw. św. Mikołaja w Michałowie. Wydarzenie było zorganizowane dwa razy - 7 i 8 września 2019 r. Podczas naszego spotkania mogliśmy „wejść” do wnętrza cerkwi michałowskiej oglądając polichromię autorstwa Andrzeja Stalony – Dobrzańskiego i Jerzego Nowosielskiego w auli Akademii Supraskiej. Tam w nowatorski sposób - jednocześnie na 3 ścianach i suficie przy użyciu 7 projektorów z szerokokątnymi obiektywami, tak, aby stworzyć wrażenie bycia w świątyni – zaprezentowaliśmy unikalną sztukę sakralną Małopolskich świątyń przeniesionych do wnętrza cerkwi w Michałowie. Aby zrozumieć na czym polegał fenomen pracy artystów z Krakowa zaprosiliśmy z prelekcją prof. Jerzego Uścinowicza. Dwa dni spotkania ze sztuką sakralną oraz odczytaniem jej przez wybitnego architekta i wykładowcę Politechniki Białostockiej, pozwoliło uczestnikom tego wydarzenia zrozumieć w jaki sposób wpływy sztuki Małopolskiej oddziaływały na sztukę sakralną Podlasia drugiej połowy XX wieku. Nasze spotkania pozwoliły również na dyskusję, czy jest możliwe przeniesienie w wersji cyfrowej polichromii na dowolną przestrzeń budynku i w jaki sposób zmieni to charakter danej przestrzeni. Dyskusja, która miała miejsce po zakończeniu prelekcji może stać się ciekawym przyczynkiem do rozważań nad miejscem nowoczesnych technologii w wyposażeniu świątyni, co może wzbudzać wiele kontrowersji, lecz zapewne pozwoli na spojrzenie na cerkiew z perspektywy XXI wieku.

Na młodszych uczestników wydarzenia czekały atrakcyjne materiały edukacyjne w formie kolorowanek zawierających wzory polichromii zabytkowej cerkwi. Pod okiem naszych wolontariuszy dzieci mogły spędzić czas na zabawie, która miała na celu zaszczepienie w nich chęci poznania swego dziedzictwa. Poprzez zabawę możliwe stało się poznanie ważnego elementu dziedzictwa regionu, jakim jest sztuka sakralna Cerkwi Prawosławnej w Polsce.

Ostatnim elementem naszego projektu było przygotowanie i wydanie dwóch folderów - katalogów inwentarzowych z cerkwi objętych projektem (jeden katalog dla Michałowa, drugi – wspólny – dla obu świątyń z Nowej Woli), zawierających materiały zebrane przez młodych wolontariuszy podczas letniego obozu. Znajdują się w nich fotografie i krótkie opisy z kart ewidencyjnych elementów wyposażenia trzech zabytkowych podlaskich cerkwi – taka wiedza może okazać się bardzo cenna w przypadku niepożądanych zdarzeń (pożaru, włamania itp.). Katalogi zostały przekazane do wśród wybranych instytucji (archiwum diecezjalne, biuro konserwatora zabytków, in. instytucje kultury), gdzie stanowią już ciekawą kolekcję, gdyż katalogów z tej serii ukazało się już w sumie 13. Ich celem jest zwiększenie wiedzy na temat stanu wyposażenia zabytków, a także przeciwdziałanie ich zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi za granicę.

Zapraszamy do obejrzenia zdjęć z tegorocznej edycji projektu, a także do wysłuchania relacji w programie "Duchowe spotkania" w Polskim Radio Białystok oraz do obejrzenia nagrania programu "U źródeł wiary", w którym telewizyjna ekipa TVP3 Białystok odwiedziła nasz obóz.


Projekt został dofinansowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w ramach programu grantowego „Wolontariat dla dziedzictwa” oraz przez Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego.